Czy każdy człowiek może być psychoterapeutą?

Na pewno nie raz się zdarzało, że pomagaliśmy komuś w trudnych chwilach czy sytuacjach. I nie raz zdarza się, że również nam pomagają, kiedy jesteśmy smutni czy mamy „zły okres”. Pomocy tej udzielają sobie z reguły osoby bliskie - rodzina, przyjaciele. Polega ona przede wszystkim na cierpliwym wysłuchaniu i podaniu pomocnej dłoni poprzez akceptację, wsparcie, a czasami poradzenie. Niekiedy zdarza się, iż każdy z nas może poczuć się jak psychoterapeuta. Ale sposób, w jaki pomagamy bliskim zwykle nie jest psychoterapią. Psychoterapia różni się od typowej pomocy, której udzielamy, czy która jest udzielana nam.

Co to jest pomoc psychologiczna?

Pomocą psychologiczną możemy nazwać towarzyszenie bliskim, a czasem nieznanym osobom, w rozwiązywaniu ich problemów czy w ich rozwoju osobistym. Podstawowym warunkiem udzielania takiej pomocy jest zaufanie wytworzone między osobą wspomaganą a pomagającą. Kolejne warunki to: uważne słuchanie, wzajemna akceptacja, wsparcie - dawane chociażby poprzez to, że jesteśmy, jak również poprzez przytulenie czy trzymanie za rękę - oraz empatia, czyli umiejętność wczucia się w świat przeżyć drugiej osoby. Aby działanie jednej osoby względem drugiej nazwać pomocą psychologiczną nie muszą występować poważne problemy, zaburzenia czy konflikty. Pomocy takiej może udzielać każdy - przyjaciel, rodzina, lekarz czy pielęgniarka w szpitalu. Np. w przypadku pobytu w szpitalu pomoc psychologiczna może zostać zastosowana w problemach pacjenta związanych z: przeżywaniem choroby, strachem przed diagnozą, przed bólem czy zabiegami medycznymi i samym pobytem w szpitalu. Każdy z nas ma także własny system pomagania mniej lub bardziej rozwinięty. System ten tworzą inne osoby, np.: rodzina, grupa rówieśnicza, grupa zawodowa, grupa towarzyska, grupa społecznej przynależności czy szkoła. Im bardziej rozwinięty jest nasz system, tym więcej mamy miejsc, z których możemy w trudnych chwilach czerpać pomoc.
Pomocy psychologicznej może udzielać również psycholog i nie jest ona tożsama z psychoterapią.

W jakich obszarach psychologowie wykorzystują pomoc psychologiczną?

Pomoc psychologiczna udzielana przez psychologów lub przez osoby wykwalifikowane do udzielania jej ( np. pedagodzy, pracownicy opieki społecznej) jest najczęściej wykorzystywana w takich obszarach jak:
- profilaktyka i prewencja
- promocja zdrowia
- interwencja kryzysowa
- poradnictwo
Pomocy psychologicznej udzielają sobie również osoby z tzw. grup wsparcia czy grup samopomocowych.
Są to obszary, gdzie psychoterapia nie jest wymagana, a czasem nawet niepotrzebna. Np. kiedy do Ośrodka Interwencji Kryzysowej trafia bita przez męża kobieta, po pierwsze należy jej pomóc poprzez ofiarowanie wsparcia - emocjonalnego, informacyjnego czy nawet finansowego, dopiero później - jeśli będzie chciała i będzie na to gotowa - można zaproponować psychoterapię.

Czym więc jest psychoterapia?

Psychoterapia to specjalistyczna metoda polegająca na celowym, świadomym i programowym oddziaływaniu psychologicznym, w celu usunięcia lub zmniejszenia zaburzeń, ich objawów czy konsekwencji, a czasami nawet przyczyn. Celem terapii jest, więc rozwój osobowości, zdrowie psychiczne, a także usuwanie objawów chorobowych pacjenta. Psychoterapia dotyczyć może zarówno ludzi chorych, jak i tych, którzy chcą się rozwijać, chcą dowiedzieć się o sobie więcej. Psychoterapeuta, aby stosować psychoterapię musi posiadać określoną wiedzę oraz umiejętności. Aby pomoc można było nazwać psychoterapią nie wystarczy umiejętność empatii, aktywnego słuchania czy wspierania, choć niewątpliwie są one podstawą. Psychoterapeuta zna konkretne metody i techniki, które pomagają zaplanować terapię i zmierzać do wyznaczonego - wraz z pacjentem - celu. Psychoterapeuta odwołuje się przy tym do konkretnej teorii psychologicznej, na bazie której stworzona została metoda psychoterapii, którą stosuje.

Kto może być psychoterapeutą?

Wiedzę o konkretnych metodach terapii i jej technikach oraz umiejętność stosowania tej wiedzy, przyszły psychoterapeuta nabywa nie tylko w toku studiów psychologicznych, ale przede wszystkim w trakcie kilkuletnich, podyplomowych szkoleń specjalistycznych. Dopiero ich ukończenie daje podstawę do tego, aby nazywać się psychoterapeutą. Tak więc nie każdy psycholog to psychoterapeuta. W trakcie takich szkoleń przyszły psychoterapeuta uczy się nie tylko konkretnych teorii psychoterapeutycznych, metod i technik stosowanych w tych teoriach, ale także poznaje lepiej siebie. Uczy się zrozumienia dla tego, co dzieje się w jego psychice, aby lepiej zrozumieć pacjenta. Szkolenia kończą się najczęściej egzaminem, po zdaniu którego kursant zdobywa certyfikat lub licencję psychoterapeuty. Uczestnikami szkoleń mogą być zarówno psycholodzy, jak i psychiatrzy, pedagodzy oraz socjolodzy. Oczywiście zdarza się, iż psychologowie nie posiadający licencji lub certyfikatu także stosują psychoterapię, gdyż szkolenia takie są czymś stosunkowo nowym, a także wymagającym dużego nakładu energii, czasu oraz finansów. Nie każdy psycholog może sobie na to pozwolić, choć niewątpliwie rozwija to jego umiejętności zawodowe i daje szansę rozszerzenia obszaru działalności.

Krótkie podsumowanie:

Co jest wspólne w psychoterapii i pomocy psychologicznej?
1. Oba rodzaje pomocy mają podobne podstawy: akceptacja, zaufanie, cierpliwe słuchanie, dobry kontakt.
2. Zarówno pomoc psychologiczna, jaki i psychoterapia mogą przynosić podobne efekty, choć metody osiągania tych efektów mogą być różne.
3. Aby skutecznie udzielić pomocy oraz aby skutecznie stosować psychoterapię, konieczna jest zgoda i motywacja osoby zainteresowanej oraz jasno określony cel, który ma być osiągnięty.

Co różni psychoterapię i pomoc psychologiczną?

1. Różnica zaznacza się przede wszystkim w przygotowaniu osób udzielających pomocy i psychoterapii. Pomocy psychologicznej udzielić może każdy, psychoterapię stosują osoby profesjonalnie przygotowane do tego.
2. Metody pomocy psychologicznej są dostępne każdemu i choć jedni w jej udzielaniu są lepsi, a inni gorsi, każdy zna te metody i z reguły potrafi się nimi posługiwać. Metody, techniki i umiejętności stosowane w psychoterapii wymagają przygotowania i specjalistycznej wiedzy. 

opracowała Barbara Szczyrba - Maroń